روحالله یوسفیزشک، باستانشناس، در گفتوگو با خبرنگار میراثآریا با تشریح تصویری نوین از تجارت در ایران باستان، گفت: آنچه امروز بهعنوان تجارت به معنای کلاسیک و همراه با ابزارهای مدیریتی میشناسیم، در متون مرسوم به هزاره چهارم پیش از میلاد در جنوب بینالنهرین نسبت داده میشود، اما یافتههای قطعی باستانشناسی نشان میدهد این تحول بنیادین، با فاصلهای معنادار و دستکم هزار سال زودتر، در ایران رخ داده است.
وی با اشاره به محوطههای شاخص باستانی افزود: دو محوطه کلیدی، یعنی محوطه تلباکون در دشت مرودشت استان فارس ـ در نزدیکی تختجمشید ـ و محوطه گودینتپه، شواهدی کمنظیر از نخستین نظامهای مدیریت اقتصادی را در اختیار ما قرار میدهند. در کاوشهای انجامشده در تلباکون، قفلهای گلی مهرشدهای شناسایی شد که قدیمیترین نمونههای شناختهشده برای کنترل و مدیریت انبارها هستند؛ پدیدهای که حدود هزار سال بعد در بینالنهرین ظهور میکند.
یوسفیزشک با تاکید بر پیوند مستقیم تجارت و ثبت اطلاعات تصریح کرد: با شکلگیری نظام انبارداری، انسان ناگزیر به ثبت و ضبط دادهها شد. اگرچه پیدایش خط بهصورت کلاسیک به بینالنهرین نسبت داده میشود، اما امروز با اطمینان میتوان گفت نخستین گلنوشتهها در حدود ۳۵۵۰ پیش از میلاد در محوطه گودینتپه ایران پدیدار شدهاند؛ آثاری که جد مشترک گلنوشتههای بعدی ایران و بینالنهرین بهشمار میآیند.
این باستانشناس یکی از جلوههای منحصربهفرد تجارت در ایران باستان را «پاکتهای گلی» دانست و گفت: این پاکتها، که در حکم فاکتور یا سند تحویل کالا عمل میکردند، حاوی نشانهای کالایی بودند و همراه محموله ارسال میشدند. بررسیهای آزمایشگاهی انجامشده روی نمونههای کشفشده در محوطه حاجنبی ترکیه نشان داد خاک این پاکتها منشأ شوش دارد؛ به این معنا که در حدود ۳۳۰۰ پیش از میلاد، شبکهای سازمانیافته از تجارت فرامنطقهای میان شوش و آناتولی فعال بوده است.
وی با اشاره به نقش کانونی محوطههای ملیان و شوش اظهار کرد: مطالعات میانرشتهای جدید نشان میدهد ملیان، برخلاف تصور پیشین، نه صرفاً یک شهر، بلکه پایگاهی تجاری بوده که در فصول خاص سال، محل تجمع کوچنشینان، عشایر و جوامع یکجانشین برای مبادلات کالایی بوده است. شوش نیز بیش از آنکه یک شهر به معنای کلاسیک باشد، کارکرد یک بازار بزرگ منطقهای را داشته که نیازهای گروههای قومی و اقتصادی متنوع را سامان میداده است.
یوسفیزشک با مقایسه ساختار گلنوشتههای ایران و بینالنهرین افزود: در بینالنهرین، گلنوشتهها عموماً به نهاد معبد وابستهاند و نیازی به درج هویت مشخص ندارند، اما در ایران، هر گلنوشته دارای تیتر یا ورودی است که بهروشنی خاندان، گروه قومی یا بازرگان مسئول تراکنش را معرفی میکند. این تنوع نشاندهنده پیچیدگی و پیشرفت ساختارهای اقتصادی و حقوقی در ایران باستان است.
وی همچنین با اشاره به نقش ایران در تاریخ ریاضیات گفت: نخستین نظامهای عددی دهتایی، که امروز بنیان محاسبات ریاضی جهان مدرن را تشکیل میدهند، برای نخستینبار در محوطههایی چون سیَلْک، گودینتپه و شوش بهکار گرفته شدند؛ در حالی که نظامهای شصتتایی و دوازدهتایی در دیگر مناطق رواج داشت.
این پژوهشگر در پایان با تاکید بر ضرورت بازخوانی این میراث تمدنی خاطرنشان کرد: بخشهایی از تاریخ ایران که مایه افتخار جهانی است، مظلوم مانده و کمتر روایت شده است. اگر جهان امروز صد دستاورد تمدنی داشته باشد، بخش عمده آن در خاورمیانه و سهم بزرگی از آن در جغرافیای ایران رخ داده است. امروز بیش از هر زمان نیازمند غیرت تاریخی هستیم؛ باید این دستاوردها را حفظ، صیانت و بهویژه به نسل جوان معرفی کنیم تا پیوند هویت، دانش و آینده ایران تقویت شود.
انتهای پیام/
نظر شما